ΖΩΔΙΑ
8 Τύποι τοξικών προτύπων στις σχέσεις μάνας-κόρης..
Παρά τα κοινά σημεία, υπάρχουν διαφορές.
Είναι αλήθεια ότι οι κόρες που εισέπραξαν περιφρόνηση και έλλειψη αγάπης από την μητέρα, έχουν κοινές εμπειρίες. Η έλλειψη της μητρικής ζεστασιάς, στρεβλώνει την αίσθηση του εαυτού, καθιστά έλλειψη εμπιστοσύνης ή δημιουργεί δυσπιστία όσον αφορά την στενή συναισθηματική σύνδεση και διαμορφώνεται με τρόπους άλλοτε ορατούς και άλλοτε όχι.
Παρά τις αδρές γραμμές αυτής της κοινής και οδυνηρής εμπειρίας, το πρότυπο σύνδεσης (το πώς αλληλεπιδρά η μάνα με την κόρη) διαφέρει σημαντικά από το ένα ζευγάρι στο άλλο. Αυτές οι συμπεριφορές επηρεάζουν τις κόρες με διαφορετικούς τρόπους.
1.Απορριπτική
Οι κόρες που μεγάλωσαν με μια περιφρονητική μητέρα αμφισβητούν την εγκυρότητα των δικών τους συναισθηματικών αναγκών. Νιώθουν ότι δεν αξίζουν την προσοχή, αυτοαμφισβητούνται και όλο αυτό το διάστημα αισθάνεται έντονη λαχτάρα για αγάπη και επιβεβαίωση. Να πως το περιγράφει μια κόρη:
«Η μητέρα μου δεν με άκουσε, ούτε με αφουγκράστηκε ποτέ. Με είχε ρωτήσει αν ήμουν πεινασμένη και αν έλεγα πως δεν ήμουν, εκείνη μου έβαζε φαγητό μπροστά μου σαν να μην είχα πει τίποτα. Εκείνη θα ρωτούσε τι θα ήθελα να κάνω το σαβ/κο ή το καλοκαίρι, αγνοούσε την απάντηση μου και έκανε σχέδια για μένα…ακόμα και για τα ρούχα που ήθελα να βάλω. Αλλά το σημαντικότερο ήταν ότι : Ποτέ δεν με ρώτησε πως αισθανόμουν ή τι σκεφτόμουν. Έκανε ξεκάθαρο πως ήμουν σε μεγάλο βαθμό ασήμαντη για εκείνη.»
Τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται και αναζητούν την αγάπη της μητέρας κι εδώ έγκειται το πρόβλημα: οι ανάγκες της κόρης για προσοχή και αγάπη δεν μειώνονται από την απόρριψη της μητέρας. Όλο αυτό ενισχύει την ανάγκη της κόρης σε μια ενεργή μορφή αναζήτησης της (Γιατί δεν νοιάζεται για μένα ή δεν μ΄αγαπά η μαμά;) ή (Γιατί με αγνοεί;) και για να το διορθώσω θα πάρω καλό βαθμό στο σχολείο ή θα βρω μία καλή δουλεία ή θα επιδιώξω ένα βραβείο κτλ. Η ανταπόκριση δυστυχώς είναι μια περαιτέρω απόσυρση της μητέρας που συχνά συνοδεύεται από πλήρη άρνηση για το τι συνέβη.
2.Ελεγκτική
Με πολλούς τρόπους, αυτό είναι μια άλλη μορφή της περιφρονητικής συμπεριφοράς, αν και παρουσιάζεται πολύ διαφορετικά: Η γραμμή κλειδί είναι ότι η ελεγκτική μητέρα δεν αναγνωρίζει περισσότερο την κόρης από την περιφρονητική.
Αυτές οι μητέρες ελέγχουν τις κόρες τους, αρνούνται κατηγορηματικά να αναγνωρίσουν τις επιλογές τους και ενσταλάζουν μια αίσθηση ανασφάλειας και αδυναμίας στα παιδιά τους. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της συμπεριφοράς γίνεται με το πρόσχημα ¨για το καλό του παιδιού¨. Το μήνυμα ουσιαστικά είναι ότι η κόρη είναι ανεπαρκής, δεν είναι αξιόπιστη στο να υποδείξει σωστή κρίση και απλά θα αποτύχει χωρίς την καθοδήγηση της μητέρας.
3.Μη διαθέσιμη
Οι Συναισθηματικά μη διαθέσιμες μητέρες, εκείνες που αποσύρονται ενεργά από την προσέγγιση της κόρης ή εκείνες που αποκρύπτουν την αγάπη τους από το ένα παιδί ενώ την δίνουν σε κάποιο άλλο, προκαλούν ένα διαφορετικό είδος βλάβης. Ας δώσουμε προσοχή, ότι όλα τα παιδιά είναι προγραμματισμένα να βασίζονται στην μητέρα τους, χάριν στην εξέλιξη. «Η μητέρα μου, δεν είναι κακιά» έγραψε μια κόρη, «Αλλά ήταν συναισθηματικά απόμακρη και ακόμα είναι». Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να περιλαμβάνουν την έλλειψη σωματικής επαφής (έλλειψη αγκαλιάς, παρηγοριάς, χάδι), απάθεια για το κλάμα ή για το συναίσθημα και τις ανάγκες της κόρης, όσο εκείνη μεγαλώνει και φυσικά την εγκατάλειψη της.
Η εγκατάλειψη αφήνει το δικό της σημάδι, ειδικά σ’ έναν πολιτισμό που πιστεύει στην μητρική αγάπη και στην ενστικτώδη συμπεριφορά. Εκτός του ότι είναι βασανιστικά επώδυνο, είναι και απίστευτο. Όλες αυτές οι συμπεριφορές αφήνουν τις κόρες συναισθηματικά πεινασμένες και μερικές φορές απεγνωσμένα αβοήθητες. Οι πιο τυχερές κόρες θα βρουν ένα άλλο μέλος της οικογένειας (πατέρα, παππού, γιαγιά, θεία κτλ) για να καλύψουν το συναισθηματικό κενό, το οποίο βοηθάει αλλά δεν θεραπεύει. Πολλοί όμως δεν το κάνουν. Αυτά τα παιδιά συχνά προσκολλώνται σε σχέσεις ως ενήλικες και χρειάζονται συνεχείς επιβεβαίωση από φίλους και εραστές.
4.Εμπλεκόμενη
Ενώ οι δύο πρώτοι τύπο συμπεριφορών περιγράφουν τις μητέρες που αποστασιοποιούνται από τα παιδιά τους, η εμπλεκόμενη είναι το αντίθετο: οι μητέρες δεν αναγνωρίζουν κανενός είδους σύνορο, μεταξύ αυτών, τον ορισμό του εαυτού τους και τα παιδιά τους. Στην περίπτωση αυτή ,η ανάγκη της κόρης για αγάπη και προσοχή διευκολύνει την εμπλοκή της μητέρας, αξιοποιώντας την ανθρώπινη φύση, για την ικανοποίηση ενός άλλου σκοπού. Αυτές οι μητέρες είναι οι κλασικές μητέρες που ζουν μέσα από τα επιτεύγματα των παιδιών τους, τα οποία ενθαρρύνουν και απαιτούν παράλληλα. Ενώ η κόρη της απορριπτικής και της μη διαθέσιμης μητέρας «εξαφανίζεται»,λόγω της έλλειψης προσοχής και ανατροφής, η αίσθηση του εαυτού της κόρης μιας εμπλεκόμενης μητέρας, καταπίνεται εντελώς. Το ξεμπέρδεμα της εμπλοκής, είναι ένας εντελώς διαφορετικός δρόμος, λόγω της απουσίας ορίων. Μια υγιής και ισορροπημένη σχέση μητέρας-παιδιού, προσφέρει ασφάλεια και ελευθερία κινήσεων , το βρέφος ελευθερώνεται από τα χέρια της μητέρας για να μπουσουλίσει, ο έφηβος ναι μεν συμβουλεύεται από την μητέρα αλλά ακούγεται και υπάρχει σεβασμός και σ΄ αυτό το μοτίβο η εμπλεκόμενη μητέρα δεν το κάνει. Είναι το μόνο που λείπει απ΄αυτην την μπερδεμένη σχέση.
5.Ανταγωνιστική
“Ανοιχτός” πόλεμος χαρακτηρίζει αυτό το είδος αλληλεπίδρασης, αν και το “ανοιχτός” μπήκε σε εισαγωγικά για έναν λόγο. Αυτές οι μητέρες δεν αναγνωρίζουν την συμπεριφορά τους και συνήθως είναι πολύ προσεκτικές όταν βρίσκονται με κόσμο. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν οι μητέρες που διασύρουν και κατηγορούν τις κόρες τους, είναι υπερβολικά αυστηρές, ανταγωνιστικές, με έντονη ζήλια για εκείνες. Η μητέρα εκμεταλλεύεται το παιχνίδι εξουσίας. Αν και είναι σκληρό να αναφέρονται οι λέξεις εξουσία και μητέρα σε μια πρόταση. Πολλές κόρες αναφέρουν ότι ο πόνος του να νιώθουν υπεύθυνες με κάποιο τρόπο, η πεποίθηση ότι “έκαναν” τις μητέρες τους να αντιδράσουν ή ότι ήταν αναξιόπιστες, είναι τόσο επώδυνος, όσο και η μητρική αγάπη. Το “κατηγορώ” και η ντροπή είναι συνήθως τα όπλα της επιλογής αυτής της μητέρας.
Η μαχητική μητέρα χρησιμοποιεί τόσο λεκτική όσο και συναισθηματική βία, για να “κερδίσει”, αλλά πολλές φορές μπορεί να χρησιμοποιήσει και σωματική βία, εξίσου. Θεωρεί ότι η συμπεριφορά της είναι αναγκαία, λόγω ελαττωμάτων στη συμπεριφορά και στον χαρακτήρα της κόρης της.
6.Αναξιόπιστη
Αυτή είναι, από πολλές απόψεις, η πιο δύσκολη συμπεριφορά για μια κόρη να αντιμετωπίσει, γιατί δεν ξέρει πότε θα εμφανιστεί η “καλή” μαμά ή η “κακή” μαμά. Όλα τα παιδιά, σχηματίζουν νοητικές εικόνες για πως μοιάζουν οι σχέσεις στον πραγματικό κόσμο, με βάση την σύνδεση που έχουν με την μητέρα τους. Αυτές οι κόρες, αντιλαμβάνονται την συναισθηματική σύνδεση να είναι αβέβαιη, ακόμα κι επικίνδυνη. Όπως περιγράφει μια κόρη: «Έχω ανιχνεύσει, ότι πίσω απ΄ την δική μου έλλειψη αυτοπεποίθησης, βρίσκεται η μητέρα μου.
Ήταν συναισθηματικά ασταθής, φρικτά κριτική μαζί μου την μία ημέρα, απορριπτική την επόμενη και στη συνέχεια απ΄το πουθενά μου άρχισε να μου χαμογελά και να νοιάζεται για μένα. Τώρα συνειδητοποιώ ότι η χαμογελαστή μαμά συνήθως εμφανιζόταν μπροστά σε άλλους, που ήταν το ακροατήριο της. Τέλος πάντων, δεν ήξερα τι να περιμένω. Θα μπορούσε να είναι ανυπόφορα παρών, ανεξήγητα απών και στη συνέχεια να εναλλάσσετε. Υπέθεσα ότι είχα κάνει κάτι, για να μου φέρεται μ αυτόν τον τρόπο. Τώρα ξέρω ότι έκανε όπως ένιωθε, χωρίς καμία σκέψη για μένα, αλλά εξακολουθώ να ακούω την φωνή της στο κεφάλι μου, ειδικά όταν η ζωή γίνεται δύσκολη ή αισθάνομαι ανασφαλείς.»
7.Εγωιστική
Μπορούμε αν θέλουμε, να την αποκαλέσουμε και ναρκισσιστική. Αυτή η μητέρα βλέπει την κόρη της, αν την βλέπει καθόλου, ως προέκταση του εαυτού της και τίποτα περισσότερο. Σε αντίθεση με την εμπλεκόμενη μητέρα που είναι προσηλωμένη και επικεντρωμένη στο παιδί της, αυτή η μητέρα ελέγχει προσεκτικά της συμμετοχή της, με βάση του τι ταιριάζει στην δική της αυτό-αντανάκλαση.
Παίζει με την εξουσία, γι΄αυτό και είναι ανίκανη να νιώσει εμπάθεια, αντιθέτως ανησυχεί περισσότερο για την εμφάνιση της και τις απόψεις των άλλων. Η συναισθηματική σύνδεση με την κόρη της, είναι επιφανειακή, αν και θα μπορούσε να το αρνηθεί, αν την ρωτούσες, επειδή το επίκεντρο της είναι ο εαυτός της. Οι τακτικές που χρησιμοποιεί για να χειραγωγεί και να ελέγχει την κόρης, της επιτρέπει να νιώθει αυτό-επιβεβαίωση και νιώθει καλά για τον εαυτό της.
Αυτές οι μητέρες συχνά δείχνουν υπέροχες εξωτερικά, είναι συνήθως ελκυστικές και γοητευτικές όταν τις συναντάς, φροντίζουν με μεγάλη προσοχή τα σπίτια τους και μπορεί να έχουν αξιοθαύμαστα ταλέντα και καριέρα, τα οποία χρησιμοποιούν για να μπερδέψουν και να απομονώσουν την αντιπαθητική κόρη ακόμη περισσότερο. Είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς ότι παίζεις το ρόλο της Σταχτοπούτας, όταν είσαι στο υπόγειο και όλοι ξέρουν ότι η μητέρα σου είναι μια μέγαιρα.
8.Αντιστροφή ρόλων
Αυτό είναι το σενάριο, το οποίο εμφανίζεται λιγότερο, στο οποίο η κόρη ακόμα και σε νεαρή ηλικία γίνεται η βοηθός, η επιστάτης ή ακόμα και «η μητέρα» για την μητέρα της. Μερικές φορές, αυτό το μοτίβο προκύπτει όταν η μητέρα έχει παιδιά από μικρή ηλικία και κάποιες φορές περισσότερα απ΄ όσα θα μπορούσε να αναθρέψει. Όπως το περιγράφει μια κόρη: «Από μικρή έμαθα να μαγειρεύω, να πλένω , να καθαρίζω, να μεγαλώνω τα αδέρφια μου. Η μητέρα μου ζήτησε να είμαι ο “βράχος” της, αλλά ποτέ δεν έδωσε σημασία σε μένα. Νομίζω ότι μου έκλεψαν την παιδική μου ηλικία.»
Κόρες με αλκοολικές μητέρες ή που πάσχουν από αθεράπευτη κατάθλιψη, μπορούν επίσης να βρεθούν στο ρόλο του επιστάτη, ανεξάρτητα απ΄ την ηλικία τους.
Υπάρχουν “εύθραυστες” μητέρες, οι οποίες αλληλεπιδρούν μ΄ αυτόν τον τρόπο, ισχυριζόμενες θέματα υγείας και διάφορα άλλα. Η ειρωνεία είναι ότι αυτές οι μητέρες ίσως και να αγαπούν τις κόρες τους αλλά δεν έχουν την ικανότητα να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους. Ενώ αυτές οι συμπεριφορές είναι βλαβερές, με την ψυχολογική παρέμβαση και την θεραπεία, πολλές κόρες αναφέρουν συμφιλίωση στην ενήλικη ζωή τους, καθώς και κατανόηση.
Κάποιοι έχουμε βιώσει μια ανάλογη εμπειρία με την μητέρα μας, κάποιοι άλλοι πάλι, όχι!
Το πραγματικό θέμα είναι τα παιδιά, τα οποία έχουν ισχυρή ανάγκη απ΄την μητρική αγάπη και φροντίδα. Παρ’ όλα οι μητέρες, δεν μπορούν να είναι τέλειες, είναι ανθρώπινα όντα και εξ΄ ορισμού θα κάνουν λάθη ή θα εμφανίσουν κάποια στιγμή κάποιο από τα είδη αλληλεπίδρασης, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνεται σύστημα. Άλλωστε η ενσυναίσθηση είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό που στερούνται αυτού του είδους οι μητέρες και θα έπρεπε να αρχίσουν να το χρησιμοποιούν.
Μετάφραση από άρθρο της Peg Streep, Ψυχολόγος και συγγραφέας. Την μετάφραση επιμελήθηκε η Ειρήνη Χρυσούλη
